بررسی رابطه حسابرس-صاحبکار با تأکید بر مدت تصدی حسابرسی و تغییر حسابرس در ایران

به دنبال استقرار قانون ماده واحده استفاده از خدمات حسابداران رسمی و ایجاد جامعه حسابداران رسمی ایران در سال 1380، تعداد موسسات حسابرسی رو به افزایش نهاد. از طرف دیگر اجرای سیاست های خصوصی سازی در قالب قوانین برنامه های توسعه اقتصادی منجر به تغییراتی در محیط اقتصادی ایران به عنوان یکی از استفاده کنندگان خدمات حسابرسی گردید. این تغییرات تأثیر ویژه ای بر بازار حسابرسی در ایران داشت، به نحوی که افزایش موسسات حسابرسی و افزایش رقابت در این بازار، گزینه های انتخاب حسابرس توسط صاحبکاران را افزایش داد و فرصت های بیشتری برای انتخاب حسابرسی که درخور نیازهای شرکت است در اختیار آنان گذاشت و بر رابطه حسابرس- صاحبکار از جنبه های تغییر حسابرس و مدت تصدی حسابرسی تأثیر نهاد. رابطه حسابرس- صاحبکار از منظر پدیده های تغییر حسابرس و مدت تصدی حسابرسی، از لحاظ تأثیری که بر استقلال حسابرس و کیفیت حسابرسی دارد، حایز اهمیت است. تغییر حسابرسان شرکت ها، اغلب باعث می شود اعتماد سرمایه گذاران به قابلیت اتکای صورت های مالی کاهش یابد. به خصوص اگر رویداد تغییر حسابرس همراه با بار معنایی منفی، اخبار ناخوشایند و تردید در رابطه با حسابرس جایگزین باشد. از طرف دیگر، از مدت زمان رابطه حسابرس- صاحبکار به عنوان یک عامل تأثیرگذار بر استقلال حسابرس و عامل احتمالی به خطر افتادن استقلال حسابرس نام برده شده است. مقررات گذاران استدلال می کنند که رابطه بلند مدت حسابرس- صاحبکار می تواند توان نظارتی حسابرس (به معنی صلاحیت و استقلال واقعی حسابرس) را کاهش دهد. به طور مشخص رابطه بلند مدت حسابرس- صاحبکار ارتباطی نزدیک ایجاد می کند که به استقلال حسابرس لطمه زده و از کیفیت حسابرسی می کاهد. از این منظر مشاهده می شود که در برخی از کشورها الزاماتی برای گردش اجباری موسسات حسابرسی یا شریک مسوول کار وضع شده است. در ایران نیز، در «آیین رفتار حرفه ای» جامعه حسابداران رسمی ایران (بند 6-16) و «دستورالعمل موسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار» (تبصره 2 ماده 10) به این موضوع اشاره شده است. اما مخالفین بر این عقیده اندکه مخاطرات بالقوه حسابرسی زمانی افزایش می یابد که حسابرس فاقد تجربه کافی در مورد صنعت، عملیات و سامانه های (سیستم های) صاحبکار است و ممکن است حسابرس جدید بیشتر از حسابرس قبلی تحت تأثیر مدیریت صاحبکار قرار بگیرد. این مفاهیم بر نیاز به موازانه ای شایسته ما بین کسب شناخت لازم از کسب وکار صاحبکار برای انجام یک حسابرسی کارا و موثر و آشنایی مناسب با صاحبکار به عنوان یک عنصر لازم برای کاستن از تردید حرفه ای، دلالت دارد. با توجه به مطالب فوق بر آن شدیم تا با بررسی تغییر حسابرس و مدت تصدی حسابرسی، طی دوره 5 ساله 86-1382، مبانی نظری موضوع رابطه حسابرس- صاحبکار با تأکید بر تغییر حسابرس و مدت تصدی حسابرسی در ایران بسط داده شود. اهمیت پژوهش این است که می تواند به شکل تجربی، عوامل موثر بر تغییر حسابرس و مدت تصدی حسابرسی را جهت بهره برداری حرفه حسابرسی، مدیران و فعالان بازار سرمایه، تبیین نماید. نتایج نشان داد تغییر حسابرس با اندازه حسابرس، اندازه صاحبکار و وضعیت مالی صاحبکار دارای رابطه معنادار می باشد ولی فاقد رابطه معنادار با رشد صاحبکار است. همچنین افزایش مدت تصدی حسابرسی باعث کاهش احتمال تغییر بین موسسات حسابرسی کوچک می شود. اما بین احتمال تغییر از موسسه حسابرسی بزرگ به موسسه حسابرسی کوچک و بالعکس با مدت تصدی حسابرسی، رابطه معناداری وجود ندارد.